Życie człowieka zależne jest od wielu różnych czynników. Na jego jakość wpływają min. dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne, status majątkowy czy poczucie spełnienia zawodowego. Jednak niezależnie od tego, czy posiądziemy te wszystkie powyższe rzeczy czy też nie jedno dotyka każdego z nas niezależnie od samopoczucia, statusu majątkowego, rasy czy płci. Jest to nieuchronność płynącego czasu. Każdy człowiek na ziemi w każdej sekundzie starzeje się w sposób nieodwracalny, aby stać się u schyłku swojego życia babcią lub dziadkiem.

Starość ma wiele aspektów, zarówno pozytywnych jak i negatywnych. Największą chyba radością osób starszych jest obserwowanie dorastających pokoleń wnuków, a przy odrobinie szczęścia prawnuków. Niestety radość tę często ograniczają choroby, na które zapadamy z wiekiem. W starzejącym się organizmie zachodzą zmiany degeneracyjne na poziomie tkanek i narządów, zaczynają pojawiać się związane z tym choroby przewlekłe, które często towarzyszą nam już do końca życia. Tracimy zdolności regeneracyjne oraz sprawność fizyczną i umysłową. Najczęściej występującymi chorobami wieku starczego są:

• choroby układu nerwowego, takie jak choroba Parkinsona, Alzheimera i demencja
• choroby układu kostnego i aparatu ruchowego, czyli osteoporoza, zwyrodnienia stawów, choroby reumatyczne
• choroby układu sercowo – naczyniowego, tj. choroba wieńcowa, nadciśnienie, niewydolność naczyń krwionośnych i serca
• choroby metaboliczne, czyli przede wszystkim cukrzyca typu II
• choroby oczu takie jak jaskra i zaćma [1]

Odporność osób starszych jest obniżona stąd ich większa podatność na infekcje pochodzenia bakteryjnego czy wirusowego. Także przebieg chorób jest często dłuższy i cięższy niż u osób młodszych. Częściej też dochodzi do powikłań pochorobowych, które w skrajnych przypadkach mogą prowadzić nawet do śmierci.

Choroby wieku starczego często maja charakter przewlekły, długotrwały. Ponieważ u osób starszych częściej występują skutki uboczne przyjmowania leków potrzebne są inne niż farmakologiczne metody walki z dolegliwościami występującymi w przebiegu wielu chorób.

Jednym z najbardziej dokuczliwych objawów choroby jest przewlekły ból. Towarzyszy on często osobom starszym ze względu na występowanie u nich różnego rodzaju zwyrodnień określanych jako choroba zwyrodnieniowa stawów (osteoarthritis).

Osteoartroza dotyczy głównie populacji w starszym wieku, choć może pojawić się u osób przed 50. rokiem życia. Cięższe jej postaci dotykają głównie kobiet. Jest jedną z najczęstszych przyczyn dolegliwości ze strony narządu ruchu. Charakteryzuje się przewlekłym procesem destrukcji chrząstki stawowej i podchrzęstnej warstwy kostnej, współistniejącym z procesami naprawczymi. Zmianom może wtórnie towarzyszyć proces zapalny błony maziowej. Postać choroby z zajęciem stawów kolanowych i biodrowych jest główną przyczyną inwalidztwa osób starszych [2].

Choroba zwyrodnieniowa stawów objawia się głównie bólem, nasilającym się w czasie obciążenia i ruchu (ból pierwszych ruchów — tzw. ból startowy), a ustępującym w spoczynku. W przypadku bardzo zaawansowanych zmian ból jest silny i pojawia się także przy braku aktywności oraz w nocy (problem bezsenności). Dolegliwością chorych jest również sztywność stawowa (sztywność startowa), po okresie bezruchu, trwająca nie dłużej niż 30 minut. Ograniczenie ruchomości w stawach występuje z wtórnym zanikiem okolicznych mięśni. W efekcie zmian destrukcyjnych w obrębie stawów dochodzi do zniekształceń i przykurczów. Pacjenci skarżą się na niestabilność w stawach, zwłaszcza w stawie kolanowym. Podczas ruchu mogą być słyszalne trzeszczenia. Powszechnym symptomem choroby zwyrodnieniowej stawów jest występowanie guzków Heberdena, rzadziej Boucharda [3].

Choroby zwyrodnieniowej stawów nie da się całkowicie wyleczyć, ale istnieją możliwości załagodzenia jej dokuczliwych objawów. Jedną ze skutecznych, niefarmakologicznych metod leczenia jest magnetoterapia.

Pole magnetyczne oddziałuje na organizm w sposób bardzo złożony przenikając przez całe ciało i docierając do każdej komórki. Ma wpływ na przekaźnictwo międzykomórkowe, wnikanie jonów wapnia do komórek, działanie pompy sodowo-potasowej, zwiększenie ogólnego transportu przez błonę komórkową [4]. Głównym zadaniem zabiegów z zastosowaniem pola magnetycznego w chorobie zwyrodnieniowej jest zmniejszenie bólu. Dzieje się to na drodze depolaryzacji komórek, które tracą zdolność do przekazywania sygnałów elektrycznych. Ból przenoszony jest wzdłuż komórek właśnie jako impuls elektryczny. Zdepolaryzowana komórka traci zdolności przekaźnikowe, a co za tym idzie pacjent przestaje odczuwać ból. Zniesienie lub zminimalizowanie odczuć bólowych pozwala osobom starszym na uruchomienie obolałych stawów, rozruszanie ich. Konsekwencją tej większej aktywności jest uruchomienie i rozćwiczenie zesztywniałych stawów i mięśni, które niezbędne jest dla prawidłowego funkcjonowania narządu ruchu.

Przeprowadzono wiele badań dotyczących wpływu pola magnetycznego małej częstotliwości na zmniejszenie dolegliwości bólowych. W badaniach Sieronia i wsp. grupę badawczą stanowiło 366 chorych ze zmianami zwyrodnieniowymi i zwężeniami przestrzeni międzykręgowych w odcinku lędźwiowo – krzyżowym kręgosłupa. Wiek chorych mieścił się w granicach od 34 lat do 72 (średnio 52 lata). Poprawę takich parametrów jak: natężenie bólu, zmniejszenie wielkości obrzęku okołostawowego lub napięcia mięśni przykręgosłupowych, zwiększenie zakresu ruchomości w badanych stawach, a także poprawę ogólnego samopoczucia i sprawności chodu uzyskano u 66,4% badanych [5].

Również badania Straburzyńskiej-Lupy i wsp. dotyczące wpływu magnetoterapii i kinezyterapii na chorobę zwyrodnieniową stawów kolanowych i odcinka lędźwiowego kręgosłupa, wykazały istotne statystycznie zmniejszenie dolegliwości bólowych. Uczestniczyło w nich 29 kobiet w wieku powyżej 50 lat, Stwierdzono istotne statystycznie zmniejszenie odczuwania bólu podczas chodzenia po płaskiej powierzchni, przy wchodzeniu i schodzeniu po schodach, w pozycji leżącej, stojącej i siedzącej, a także w nocy. Dodatkowo, 2-tygodniowa terapia pulsującym polem magnetycznym połączona z ćwiczeniami przyczyniła się do zmniejszenia niesamodzielności w zakresie codziennych czynności. Dodatkowym atutem zabiegów wykonanych u wyżej wymienionej grupy jest fakt, iż nie zaobserwowano żadnych efektów ubocznych [6].

Jak już wspomniałem, osoby starsze są bardziej podatne na infekcje i gorzej je przechodzą. Korzystny wpływ pola magnetycznego w leczeniu przewlekłych infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych oparty jest o poprawę funkcjonowania układu immunologicznego. Utlenowane krwinki białe, odpowiedzialne za odporność chętniej i szybciej podejmują walkę z chorobą.

Kolejną uporczywą przypadłością osób starszych są trudno gojące się rany i owrzodzenia. Jest to związane z występowaniem różnych schorzeń typowych dla wieku podeszłego. Do powstawania lub szybszego rozwoju ran przewlekłych przyczyniają się choroby takie jak cukrzyca, niewydolność nerek czy miażdżyca. W wyniku makro i mikroangiopatii może dojść do krytycznego niedokrwienia kończyn dolnych i martwicy tkanek, powikłanej infekcją oraz do powstania i rozwoju owrzodzeń. Innymi przyczynami upośledzającymi gojenie ran są niedożywienie oraz awitaminozy często występujące u osób starszych, zwłaszcza tych żyjących samotnie. Osoby w podeszłym wieku cierpią na zaburzenia łaknienia, brak apetytu oraz stosują niewłaściwą dietę. Również choroby układu ruchu i układu nerwowego przyczyniają się do znacznie częstszego, niż u młodych osób, występowania ran o charakterze przewlekłym, takich jak owrzodzenia podudzi czy odleżyny. W takich przypadkach stosowanie klasycznej terapii chirurgicznej często nie jest skuteczne. Lekarze i badacze musieli znaleźć metody, które skutecznie wspomogą klasyczne sposoby terapii. Jedną z nich jest jest terapia wolnozmiennym polem magnetycznym — ELF-MF (Extremely Low Frequency Magnetic Fields). Pole to charakteryzuje się częstotliwością do 100 Hz i indukcją rzędu 0,1–20 mT, natomiast jego składowa elektryczna zamyka się w przedziale 150–500 V/m. Wartość maksymalna indukcji tego pola jest prawie 1000 razy większa od pola magnetycznego Ziemi [7].

Podstawą do wykorzystania magnetoterapii w leczeniu ran skóry i tkanek miękkich są liczne zjawiska biofizyczne i efekty biologiczne:

• zastosowanie pola magnetycznego o parametrach leczniczych wywiera działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i analgetyczne, co wpływa korzystnie na gojenie ran oraz na samopoczucie pacjenta (dzięki zlikwidowaniu lub zmniejszeniu odczuwania bólu)
• pod wpływem ELF-MF dochodzi do wzrostu dyfuzji i utlenowania hemoglobiny i cytochromów, co prowadzi do intensyfikacji procesów utylizacji tlenu i oddychania tkankowego
• jednym z lepiej poznanych i zbadanych efektów biologicznych jest pobudzający wpływ magnetoterapii na proces replikacji i transkrypcji kwasów nukleinowych, a co się z tym wiąże – na syntezę białek i proliferację komórek.
• zewnętrzne pole magnetyczne nasila procesy oddychania beztlenowego, hamując procesy utleniania lipidów, prowadzące do destabilizacji błon komórkowych i enzymów oddechowych
• o właściwościach mechanicznych blizny stanowi kolagen, tworzący szkielet blizny, ma on piezoelektryczne właściwości generatorowe i reaguje na zmiany zewnętrznego pola magnetycznego. Wykazano, że w zmiennym polu magnetycznym dochodzi do wzrostu syntezy kolagenu, (przyśpieszone zostaje przejście fazy fibrocytów w fibroblasty) prawdopodobnie przez obniżanie aktywności cyklazy adenylowej i spadku syntezy cAMP [8]
• zastosowanie pola magnetycznego wspomaga angiogenezę oraz ma wpływ na tworzenie się krążenia obocznego w uszkodzonej tkance
• przyśpiesza i ukierunkowuje rozrost wiązek kolagenowych, zgodnie z przebiegiem linii sił pola magnetycznego

Pole magnetyczne korzystnie oddziałuje zarówno na mechanizmy regeneracyjne zachodzące w samych tkankach, jak i pobudza aktywność immunologiczną oraz humoralną całego organizmu. Ma wpływ na proces epitelizacji (naskórkowania) [9].

Osoby starsze dość powszechnie cierpią na osteoporozę pierwotną, która jest konsekwencją starzenia się układu szkieletowego. Utrata gęstości mineralnej kości jest nieuchronnym procesem związanym z wiekiem. Nazywa się ją czasem „cichą epidemią” ponieważ jej przebieg jest najczęściej bezobjawowy. Osteoporozę, obok chorób serca, krążenia, nowotworów i udarów mózgu, uznano za jeden z najczęściej występujących problemów zdrowotnych. Występuje u co 10 osoby w populacjach całego świata. Dane epidemiologiczne wskazują, że co czwarta kobieta i co ósmy mężczyzna choruje na osteoporozę. W Polsce zagrożonych jest nią około 5 mln kobiet i 4 mln mężczyzn [10].

Ponieważ częstość występowania osteoporozy nasila się wraz z wiekiem, można przypuszczać, że następujące wydłużanie się średniej długości życia spowoduje zwiększenie się ilości zachorowań. Ryzyko wystąpienia złamania kości w wyniku osteoporozy u osób 50 – letnich do końca życia wynosi 40% w przypadku kobiet oraz 13-22% w przypadku mężczyzn.

W krajach rozwiniętych powikłania osteoporozy są jedną z najczęstszych przyczyn zgonów. Złamania kości powodują przewlekły ból, zanik mięśni, unieruchomienie, odleżyny, zatorowość płucną oraz zwiększona zapadalność na zakażenia. Leczenie związane jest z długim pobytem w szpitalu, wyczerpującą rehabilitacją oraz często powoduje uniesamodzielnienie się chorego i zdanie go na łaskę osób trzecich.

Osteoporoza pierwotna jest wynikiem starzenia się organizmu i jest chorobą nieuleczalną. Można jednak zahamować jej przebieg. Istotna jest profilaktyka rozpoczęta już w młodym wieku, której celem jest osiągnięcie jak najwyższej szczytowej gęstość kości. Odpowiednia podaż wapnia i witaminy D oraz regularna aktywność fizyczna mogą zapobiec nawet połowie późniejszych złamań osteoporotycznych.

Zbadano, że jedną z metod, które stymulują w sposób bezpośredni wzrost gęstości tkanki kostnej jest magnetoterapia. Pulsujące pole magnetyczne niskiej częstotliwości poprzez oddziaływanie na struktury o właściwościach piezoelektrycznych wywołuje w nich potencjały elektryczne w granicach 1 – 1,5 mV/cm. Zaleca się stosowanie zmiennego pola magnetycznego o przebiegu trójkątnym, indukcji 15 mT i częstotliwości 10 Hz, 3 razy dziennie po 12 minut przez kilkanaście tygodni na okolice objęte zanikiem kostnym [11]. Stymuluje to skutecznie odtwarzanie tkanki kostnej oraz powoduje przyspieszenie ruchu jonów (wzrost wnikania wapnia do komórek, przyspieszenie transportu przez błony). Dodatkowo zwiększa wychwytywanie tlenu przez hemoglobinę i cytochromy, nasila procesy regeneracji tkanek, pobudza proces oddychania tkankowego, przyspiesza cykl mitotyczny i wzrost syntezy DNA. Magnetoterapia stosowana w przypadku osteoporozy ma działanie przeciwzapalne, przeciwobrzękowe i analgetyczne.

Większość chorób wieku podeszłego ma charakter przewlekły. Leczenie ich i uzyskanie poprawy stanu zdrowia jest często rozciągnięte w czasie. Wymaga od pacjenta wytrwałości i cierpliwości. Dodatkowym elementem utrudniającym terapię jest powszechnie występująca u osób starszych depresja.

Starsze osoby obserwując nieuchronność płynącego czasu widzą, że z wiekiem ich sprawność obniża się, a niektóre choroby okazują się nieuleczalne. Również towarzyszący ból ma wpływ na ich stan psychiczny. Pojawia się poczucie bezsilności, osamotnienia i uzależnienia od innych. Z depresją wieku podeszłego trzeba walczyć gdyż nieleczona może w konsekwencji prowadzić do śmierci pacjenta. Tylko pacjent z motywacją i pozytywnym nastawieniem jest w stanie podjąć walkę z fizycznymi dolegliwościami i ograniczeniami. Dodatkowym utrudnieniem w leczeniu depresji w podeszłym wieku jest fakt, iż część z pacjentów nie może korzystać z farmakoterapii ze względu na stosowanie innych leków i niekorzystne ich interakcje. Polscy psychiatrzy zbadali wpływ zmiennych pól magnetycznych w leczeniu lekoopornej depresji. W badaniach tych zaobserwowano bardzo pozytywny efekt stosowania pól i wyraźne zmniejszenie cierpienia pacjentów. Pola magnetyczne stają się poważną alternatywą dla innej metody leczenia depresji u osób starszych – elektrowstrząsów. Pola powodują wzrost zarówno poziomu betaendorfin, jak i innych hormonów – podkreślają specjaliści [12].

Starość jest ogromnym wyzwaniem zarówno dla lekarzy, terapeutów jak i dla samych pacjentów. Najważniejsze dla zdrowia fizycznego i psychicznego jest jak najdłuższe utrzymanie dobrej formy i samodzielności oraz wsparcie ze strony rodziny. W wieku podeszłym częste współwystępowanie różnych chorób uniemożliwia stosowanie niektórych leków, ze względu na niekorzystne interakcje między nimi. Wdrożenie innych form terapii niż farmakoterapia u osób starszych jest często koniecznością.

Istotną rolę w niefarmakologicznym leczeniu chorób wieku podeszłego odgrywa magnetoterapia, którą dzięki właściwościom regeneracyjnym z powodzeniem można stosować w wielu przypadkach.

Bibliografia:

1. www.chorobywiekustarczego.pl/najpopularniejsze-choroby-wieku-starczego
2. Gburek Z., Goździk J. (2004): Zmiany zwyrodnieniowe a choroba zwyrodnieniowa stawów, Reumatologia 2004; 42: 435–446.
3. Szczepański L. (2006): Choroba zwyrodnieniowa stawów. W: Szczeklik A. (red.). Choroby wewnętrzne. Tom II. Medycyna Praktyczna, Kraków, 1723–1730.
4. T. Mika, W. Kasprzak (2006): Fizykoterapia, PZWL, Warszawa, s. 44-47, 345-350.
5. Sieroń A., i wsp. (2002): Zastosowanie pól magnetycznych w medycynie. Wydawnictwo a – medica press, Bielsko Biała
6. Straburzyńska-Lupa A., i wsp. (2004): Ocena subiektywnego odczucia bólu i sprawności ruchowej u pacjentek z chorobą zwyrodnieniową stawów leczonych magnetoterapią i kinezyterapią. Fizjoter. Pol. 2004; 4 (2): 151-156.
7. Łopaciński T. (1992): Pole magnetyczne. Med.-Natur. 1992; 1–2: 89–92
8. Sieroń A., Cieślar G., Adamek M. (1994): Magnetoterapia i laseroterapia niskoenergetyczna. ŚlAM, Katowice
9. Glinka M. (2000): Ocena pierwotnego gojenia się ran ciętych skóry u szczurów poddanych oddziaływaniu wolnozmiennych pól magnetycznych, rozprawa doktorska ŚIAM, Zabrze
10. Lorenc R. S. (1995): Dbajmy o własne kości, Krajowe Centrum Osteoporozy, Warszawa
11. Sieroń A., Cieślar G., Adamek M.(1994): Magnetoterapia i laseroterapia, Śląska Akademia Medyczna, Katowice
12. www.rynekzdrowia.pl/Badania-i-rozwoj/Pole-magnetyczne-leczy-bol-depresje-przyspiesza-gojenie-ran,10495